ภูมิปัญญาท้องถิ่นได้ก่อเกิดและสืบทอดในชุมชนมาเป็นเวลาช้านานเมื่อชุมชนเปลี่ยนแปลงไปพร้อมกับสังคมสมัยใหม่ ภูมิปัญญาท้องถิ่นก็มีเปลี่ยนและการปรับตัวเช่นเดียวกันความรู้ภูมิปัญญาจำนวนมากได้สูญหายไปเพราะไม่มีการปฏิบัติสืบทอดหรือถ่ายทอดต่อคนรุ่นหลัง ภูมิปัญญาท้องถิ่นจึงเป็นสิ่งสำคัญที่ควรรักษาไว้แต่ในปัจจุบันมีหลายภูมิปัญญาได้จางหายไปบ้างแล้วเราทั้งหลายควรช่วยกันรักษาไว้เพื่อเป็นมรดกของคนไทยและเป็นการสร้างเสริมกิจกรรม มีรายได้เสริมให้กับครัวเรือนและคนในท้องถิ่น
วันพฤหัสบดีที่ 4 ตุลาคม พ.ศ. 2555
ลายขัด
ลายขัดถือได้ว่าเป็นลายพื้นฐานของเครื่องจักสานซึ่งอาจจะเป็นลวดลายเบื้องต้นของการทำเครื่องจักสานที่เก่าแก่ที่สุดก็ได้ลักษณะของลายขัดเป็นการสร้างแรงยึดระหว่างกันด้วยการขัดกันของตอกหรือวัสดุอื่นด้วยการขัดกันเป็นมุมฉากระหว่างแนวตั้งหรือเส้นตั้ง (Vertical)และแนวนอนหรือเส้นนอน(Horizontal)อาจจะขัดกันให้เกิดช่องว่างระหว่างเส้นตอกเป็นตาสี่เหลี่ยมเล็กใหญ่อย่างไรก็ได้
ลายขัดได้วิวัฒนาการจากการสารขัดกันระหว่างเส้นตอกแนวนอนอย่างล่ะเส้น
มาเป็นการใช้เส้นตอกแนวละหลายๆ เส้น ขัดสลับกันทำให้เกิดลายใหม่ๆ ขึ้นหรืออาจจะสอดทแยงเข้าไประหว่างเส้นตั้งและเส้นนอนก็ได้ จะได้ลายใหม่ขึ้นเช่นกันหรือจะให้ลายขัดกันในลักษณะแนวทแยงมีช่องว่างระว่างเป็นรูปข้าวหลามตัดก็ได้
หรือจะเพิ่มเส้นตอกด้วยกันยกและข่มสลับกันไป ลายสองและลายสามจะทำให้ได้ลวดลายขัดที่ละเอียดยิ่งขึ้น และมีลวดลายที่ประกฎบนผิวแปลกออกไปด้วย
ถ้าพิจารณาแล้วจะเห็นว่า “ลายขัด” เป็นแม่แบบ ของลายสานทั้งปวงซึ่งมีอยู่ในงานจัดสานของชนชาติต่างๆทั้วไปและเป็นลายที่วิวัฒนาการจขึ้นมาเป็นลายต่างๆตามความต้องการด้านประโยชน์ใช้สอยได้มากมาย ตั้งแต่ลายขัดธรรมดา ด้วยการยกเส้นหนึ่ง สอดขัดเข้าไปเส้นหนึ่ง มาจนถึงยกสองเส้นข่มสอง ซึ่งเรียกว่า ลายสอง ยกสามเส้นข่มสามเส้นเรียกว่าลายสามเรื่อยไปจนถึงการสานแบบยกดอกเป็นลวดลายต่างๆ
ประโยชน์และสาระสำคัญ
สุ่มไก่เป็นอุปกรณ์ที่ใช้สำหรับครอบไก่ขังไก่ จำกัดบริเวณของไก่ นิยมใช้ในการเลี้ยงไก่พื้นบ้านหรือไก่ชน ราคาของสุ่มแต่ละแห่งก็อาจแตกต่างกันไป จะมากจะน้อยเท่าไรนั้น ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับหลายสิ่งหลาย อย่าง เช่น วัสดุที่ใช้ทำสุ่ม ขนาด ความปราณีตสวยงาม ความแข็งแรง ระยะทางในการขนส่ง และพ่อค้าคนกลาง เป็นต้น วัสดุที่นิยมนำมาทำสุ่ม ได้แก่ หวาย ไม้ไผ่รวก ไม้ไผ่ต่างๆ(ไผ่ป่า ไผ่สีสุก ไผ่หก ฯ)และเหล็กเส้นกับตาข่ายแต่ในปัจจุบันเรามักพบเห็นสุ่มไก่ทำด้วยไม้ไผ่รวกและไม้ไผ่ต่างๆ มากกว่าวัสดุอย่างอื่น คงเป็นเพราะไม้ไผ่เป็นวัสดุจากธรรมชาติที่หาได้ง่าย ราคาไม่แพง บางแห่งก็ไม่ต้องซื้อ สามารถหาได้ตามป่าหรือเทือกเขา และบางคนก็ปลูกไว้ตามสวนไร่นาของตน เหล่านี้เป็นต้น อายุการใช้งานของสุ่มที่ทำด้วยไม้ไผ่ระหว่างไม้ไผ่รวกกับไม้ไผ่ชนิดอื่นๆเชื่อกันว่าสุ่มไม้ไผ่รวกจะไม่ค่อยทนทานนักหากเปรียบเทียบกับสุ่มที่ทำด้วยไม้ไผ่ชนิดอื่นตัวอย่างเช่นไม้ไผ่ป่าอย่างไรก็ตามสุ่มที่ดีนั้นหากรู้จักใช้และรักษาอย่างถูกวิธีแล้ว(เช่น ไม่ปล่อยตากแดด ตากฝน ตากหมอก เป็นเวลานานๆ)ก็จะสามารถใช้ประโยชน์ได้นานประมาณ 5-10 ปีเลยทีเดียว ไม้รวกหรือไม้ไผ่รวก คือ ไม้ไผ่ชนิดหนึ่งขนาดของลำต้นจะเล็กกว่าไม้ไผ่ชนิดอื่น เช่น ไม้ไผ่ป่าฯ เราสามารถพบเห็นไม้ไผ่รวกได้ง่ายเพราะปัจจุบันคนมักนิยมปลูกไม้ไผ่รวกมากกว่าไม้ไผ่ชนิดอื่นเนื่องจากไม้ไผ่รวกโดยเฉพาะไม้ไผ่รวกดำนั้นหน่อไม้จะมีรสชาติดีและเนื้อเยอะลำต้นเกลี้ยงเกลา สวยงามดี แต่ในเรื่องของความคงทนแข็งแรงนั้น ไม้รวกจะสู้ไม้ไผ่ชนิดอื่น อย่างไม้ไผ่ป่า ไม้ไผ่พวกที่ลำใหญ่ๆ ไม่ได้ เชื้อรา ปลวกและแมลงกินไม้ต่างๆ มักชอบกินไม้ไผ่รวกมากกว่าไม้ไผ่ชนิดอื่น
วัสดุและอุปกรณ์
วัสดุที่ใช้ในการสานสุ่มไก่
ไม้ไผ่รวก
อุปกรณ์ที่ใช้ในการสานสุ่มไก่
1.ค้อน ใช้ตอก ตอกไผ่ที่สานให้แน่นขึ้น
2.เลื่อยคันธนู ใช้เลื่อยตัดข้อปลายลำไผ่ และเลื่อยตัดปากสุ่มเมื่อสานสุ่มไก่ เสร็จแล้ว
วันพุธที่ 3 ตุลาคม พ.ศ. 2555
วิธีการสานสุ่มไก่
VDO การสานสุ่มไก่
ขั้นตอนการสานสุ่มไก่
1. การจักตอกไผ่
1.1 ใช้เลื่อยคันธนูเลื่อยตัดข้อปล้องแรกของไผ่ทิ้งเพื่อให้ผ่าลำไผ่ได้สะดวก
การใช้เลื่อยคันธนูตัดไม้ไผ่
1.2 ผ่าลำไผ่ออกมาเป็นเส้น ๆ
การใช้มีดพร้าผ่าไม้ไผ่ออกมาเป็นเส้นๆ
1.3จักตอกเส้นไผ่เป็นตอกยืน ตอกยาว และตอกไผ่ตีน (ส่วนข้อไผ่ที่ มีตาไผ่)ความกว้างและความยาวของตอกแต่ละแบบโดยประมาณ คือ ตอกยืน ยาว 150 – 200 ซม. กว้าง1.5–2.5 ซม. ตอกยาว ยาว ประมาน 8 ม. กว้าง 1 - 2 ซม.และตอกไผ่ตีน 1.6–2.0 ซม. ซึ่งไผ่หนึ่งลำเหลาจักตอกได้ ตอกยืนที่ใช้สานสุ่มไก่ได้ 1 ใบ และตอกยาวสานสุ่มไก่ได้ 2 ใบ
ลักษณะตอกยืน
การจักตอกยาว
ตอกตีน
2.การสานสุ่มไก่
2.1 ใช้ตอกยาว สานเป็นวงหัว
ลักษณะของวงหัว
2.2 นำ วงหัว มาสานกับตอกยืนเป็นหัวสุ่มแบบลายขัด
การใช้ตอกยืนกับวงหัว สานเป็นลายขัด
2.3 ใช้ตอกยาวสานรอบ ๆ สุ่มไก่เพื่อขึ้นรูปแบบลายหนึ่ง (ยกหนึ่งข้ามหนึ่ง) โดยจุดเริ่มต้นของตอกยาว
แต่ละเส้นเปลี่ยน ตำแหน่งไปเรื่อย ๆ เพื่อให้สุ่มไก่ได้รูปทรงกลม
การนำลายขัดที่สานแล้ว มาสานกับตอกยาวเพื่อขึ้นรูป
2.4 สานตีนสุ่มไก่ โดยใช้ตอกไผ่ตีนประมาณ 2- 5 เส้น
การสานตีนสุ่ม ทำให้ฐานสุ่มไก่แข็งแรง
ใช้ค้อนทุบ เพื่อให้ตีนสุ่มแน่นขึ้น
2.5 ใช้เลื่อยคันธนูเลื่อยหรือใช้ขวานตัดส่วนตอกยืนที่ยื่นยาวออกมาตรงตีนสุ่มไก่ทิ้งไป เพื่อมีฐานที่เท่ากัน
ตอกยืนที่ยื่นออกมา
2.6 นำสุ่มไก่ที่สานเสร็จแล้วมาลนไฟเพื่อที่ทำให้ เศษเสี้ยวหนามของไม้ไผ่หายไป และทำให้สุ่มไก่ทนทานและ
มีอายุการใช้งานมากขึ้น
การลนไฟ
สุ่มไก่ที่สานเสร็จสมบูรณ์ พร้อมใช้งาน
คณะผู้จัดทำ
เจนณรงค์
หนุนแปง 55122628
ราชา
ตัน 55122639
สรศักดิ์ ปัณชำนาญค้า 55122645
สัญญา ดอกคำดี 55122646
อนาวิล
ไชยวงค์ 55122648
พงศกร มีสุข 55122652
สาขาสารสนเทศศาสตร์
คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์
มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่
สถานที่และผู้ให้ความรู้
นางจันทร์ทิพย์ ยะนัน
บ้านข่วงมื่น หมู่ 8 ต.มะขามหลวง อ.สันป่าตอง จ.เชียงใหม่
เทศบาลตำบลบ้านกลาง
ป้าติ๊บ เป็นชาวบ้าน บ้านข่วงมื่น ป้าเขาได้สาน สุ่มไก่มาตั้งแต่ อายุ 13 ปี ซึ่ง บิดา ของ ป้าติ๊บ เป็นผู้สอนให้ จนถึงปัจจุบัน ป้าติ๊บ อายุ 52 ปี ก็ยังคง สานสุ่มไก่อยู่ ทำเป็นรายได้เสริม จากการทำ ไร่ นา และได้สืบทอด ภูมิปัญญาให้กับลูกหลาน และผู้ที่สนใจอีกด้วย
ป้าติ๊บ ได้สั่งซื้อไม้ไผ่มาจาก อำเภอ แม่แตง จังหวัด เชียงใหม่ ไม้ไผ่ที่ใช้ อายุประมาณ 2-5ปี เล่มละ 15 บาท ชื่อไผ่ฮวก หรือภาษากลางเรียกว่า ไผ่รวก การสานสุ่มไก่นั้น ต้องสานกันที่ บนพื่นที่กว้างๆพื้นเรียบหรืออาจเป็น บนพื้นดินที่ขุดเป็นวงกรมกว้างประมาณ 60 ซม. ลึกประมาณ 15 ซม.เพื่อเป็นการขึ้นรูป ป้าติ๊บ ใช้เวลาในการสานสุ่มไก่ 1.30 – 2.00 ชั่วโมงสุ่มไก่ที่ ป้าต๊บ สานนั้นมีอยู่ 4ขนาดด้วยกัน ขนาดใหญ่ ใช้สำหรับขังไก่ชน ขนาดกลางใช้สำหรับผิงแดดไก่ชนที่พึ่งอาบน้ำให้เสร็จหรือพึ่งทำความสะอาดเสร็จ ขนาดเล็กปานกลางใช้สำหรับขังไก่แม่ลูกอ่อน (แม่ไก่และลูกไก่) การสานจะถี่มากขึ้น เพื่อไม่ให้ ลูกไก่ หลุดรอดออกไปได้ และขนาดเล็กสุดใช้สำหรับขัง ลูกไก่ (ลูกเจียบ)นอกจากนี้สุ่มไก่ ยังสามารถใช้งานได้สารพัด ไม่ว่าจะขังไก่ได้อย่างเดียว สามรถขังสัตว์ได้หลากหลายชนิด สามารถขนของ ทำเป็นที่เก็บขยะก็ได้อีกเช่นกัน แล้วแต่คนที่จะไปใช้งานในด้านไหนเท่านั้นเอง
สมัครสมาชิก:
บทความ (Atom)